Američke sankcije su na snazi bez obzira vodi li se postupak u Crnoj Gori
Dana 16. novembra 2023. godine OFAC Office of Foreign Asset Control – Kancelarija za kontrolu inostranih sredstava, dio Ministarstva finansija SAD (U.S. Department of the Treasury), stavila je na listu sankcionisanih (SDN – special designated nationals) osam fizičkih lica i šest pravnih lica po pravnom osnovu Izvršne naredbe Predsjednika SAD 14033 ( Executive Order 14033 – program sankcija Zapadnog Balkana) i izvršne naredbe 14024 (Executive Order 14024 – sankcije vezane za Rusiju), a dva fizička lica i 12 pravnih lica po pravnom osnovu izvršne naredbe Predsjednika SAD 14024 (Executive Order 14024 – sankcije vezane za Rusiju).
Dva fizička lica iz Crne Gore su se takođe našla na SDN listi po pravnom osnovu Izvršne naredbe Predsednika SAD 14033 ( Executive Order 14033 – program sankcija Zapadnog Balkana). Opis aktivnosti, koje je sačinio OFAC je prilično sličan, to su različite kriminalne aktivnosti u vezi organizovanog kriminala, krijumčarenja, pranja novca, korupcija i podmićivanje, zloupotreba javne svojine, eksproprijacija private svojine za svoju dobit ili u političke svrhe ili u svrhu podmićivanja i time urušavanje institucija sistema u Crnoj Gori i u različitim zemljama Zapadnog Balkana, aktivnosti koje se sve mogu zajednički podvesti pod različite oblike korupcije.
Zašto SAD sankcionišu lica van SAD zbog korupcije? 3. juna 2021. godine, Predsjednik SAD, g. Bajden, donosi Memorandum kojim borbu protiv korupcije ustanovljava kao “kor” nacionalnih bezbjednosnih interesa SAD-a. A 6.decembra 2021. godine Predsjednik SAD, g. Bajden donosi Strategiju SAD za borbu protiv korupcije. Navedenom Strategijom se utvrđuje pet zajedničkih stubova za borbu protiv korupcije. Prvi je Modernizacija, koordinacija i obezbjeđenje resursa za napore Vlade SAD-a za borbu protiv korupcije, drugi je Obuzdavanje nedozvoljenog finansiranja, treći je Držanje aktera korupcije odgovornim, četvrti je Očuvanje i jačanje multilateralne antikorupcijske arhitekture i peti stub je Poboljšanje diplomatskog angažovanja i korišćenje strane pomoći i resursa za ostvarenja ciljeva antikorupcijske politike.
SAD organizuju prvi Samit za demokratiju 2021. godine, koji postaje stalni godišnji politički događaj, kao multilateralnu platformu koja ima tri teme. Prva tema je jačanje demokratije i borba protiv autotarizma, druga tema je borba protiv korupcije i treća tema je poštovanje ljudskih prava. SAD postavljaju demokratiju, borbu protiv korupcije i ljudska prava u centar spoljne politike SAD-a. Veoma je važno shvatiti globalni pravni i politički okvir borbe protiv korupcije. Ovaj globalni pravni i politički okvir važi za cijeli svijet, ne samo Zapadni Balkan. Kako je borba protiv korupcije “kor” nacionalne bezbjedonosne politike SAD-a, dok je demokratija, borba protiv korupcije i poštovanje ljudskih prava centar spoljne politike SAD-a, program sankcija i sankcije predstavljaju instrument spoljne politike SAD-a. U praktičnom smislu to znači da je listiranje navedenih lica sprovođenje i izvršenje spoljne politike SAD na Zapadnom Balkanu.
Izvršna naredba Predsjednika SAD 14033 ( Executive Order 14033 – program sankcija Zapadnog Balkana), po kojoj su sankcionisana fizička lica iz Crne Gore, donijeta je 8.juna 2021. godine. U konkrentom slučaju na dva navedena fizička lica se, shodno opisu OFACa, primjenjuje pravna norma iz sekcije 1 (i) odgovornost za postupke protiv mira, bezbjednosti, stabilnosti i teritorijalnog integriteta bilo koje oblasti ili države Zapadnog Balkana; (ii) odgovornost za postupke koji podrivaju demokratske procese i institucije na Zapadnom Balkanu; (iii) odgovornost za postupke koji sprečavaju primjenu bilo kojih sporazuma u vezi bezbjednosti, mira, stabilnosti i drugog na Zapadnom Balkanu; (v) odgovornost za učestvovanje u korupciji na Zapadnom Balkanu, direktno ili indirektno, uključujući korupciju i u ime ili korupciju samih vlada na Zapadnom Balkanu, sadašnjih ili prethodnih vladinih zvaničnika bilo kojeg nivoa vlasti, zloupotrebu javne svojine, eksproprijaciju private svojine za ličnu dobit ili u političke svrhe ili za podmićivanje.
OFAC ima svoj način i metode prikupljanja dokaza, obavještenja i informacija i na osnovu njih donosi svoje odluke. Za donošenje odluka OFAC-a irelevantno je da li postoji protiv navedenih lica sudski postupak u Crnoj Gori. OFAC svoje odluke može donijeti, iako ne postoje sudski postupci u Crnoj Gori ili bilo kojoj zemlji Zapadnog Balkana. Lica koja se nađu na listi sankcija, ukoliko smatraju da se tu nalaze pogrešno, mogu tražiti delistiranje i podnijeti pravni zahtjev OFAC-u. U tom postupku će se upoznati sa dokazima i informacijama OFAC-a, te će se u odnosu na njih odrediti, dati svoje dokaze i argumente ili će iste prepoznati i priznati, te mogu svojim eventualnim sopstvenim saznanjima o određenim aktivnostima i događajima, izgraditi svoju bolju pravnu poziciju pred OFAC-om i sa istim potpisati odgovarajući sporazum, a sve shodno svojim odlukama.
Samo u prethodnih godinu dana mnoge kredibilne svjetske kompanije su izvršila određena priznanja i potpisale sporazume sa OFAC-om, kao što su 3M company, Emigrant Bank, Wells Fargo Bank, Microsoft, British American Tobacco, Da Vinchi Payment, Swed Bank i mnoge druge. Ukoliko dokazi i informacije OFAC-a, njeisu tačne, lica koja su listirana, a kako su SAD apsolutno pravna država i demokratija, mogu pred sudom u SAD voditi i sudski postupak. Mnoga lica su u istim uspjela.
Pravni okvir u Crnoj Gori daje osnove za saradnju između Crne Gore i OFAC-a. U Crnoj Gori postoji Zakon o međunarodnim restriktivnim mjerama iz 2018. godine i Crna Gora je član NATO-a, te usklađuje svoju spoljnu politiku sa ovom međunarodnom organizacijom, gdje su SAD vodeća sila. Odredbe samog zakona se mogu primijeniti i prema građanima Crne Gore. Fizička lica koja su listirana, pored eventualnih postupaka koje sami mogu da iniciraju u SAD, mogu imati i postupke spram domaćih propisa u Crnoj Gori, po odredbama navedenog zakona. Nadležni u Crnoj Gori, su najverovatnije neposredno prije objave sankcija nad fizičkim licima, bile obaviještene od SAD, jer je to uobičajena praksa.
Treba naglasiti da norma iz Izvršne naredbe Predsjednika SAD 14033 ( Executive Order 14033 – program sankcija Zapadnog Balkana), iz sekcije 1 (vi) može obuhvatiti bilo koja lica, koja pomažu i podržavaju fizička lica koja su sankcionisana. Posljedice po poslovne aktivnosti listiranih fizičkih lica mogu biti veoma teške.
OFAC sekundarne sankcije su eksteritorijalnog karaktera.
Crna Gora nema donijet tzv “Blocking statute” zakon koji bi zaštitio fizička lica i kompanije iz Crne Gore od eksteritorijalnog dejstva zakona drugih zemalja. Neke države se ovako brane od sankcija, na primjer Francuska u vrijeme takozvanih Transatlantskih tenzija između SAD i EU. Međutim, fizička lica i kompanije se onda nađu između dvije vrste sankcija, zakona drugih zemalja i sopstvenih zakona, jer poštuju zakone drugih zemalja i stvaraju se novi pravni izazovi.
Borba protiv korupcije i sankcionisanje lica u zakonom uređenim postupcima treba da bude “kor” nacionalnih interesa svih zemalja Zapadnog Balkana, pa tako i Crne Gore. Ukoliko domaće institucije imaju dovoljno kapaciteta, pravnih sredstava da istu vode i ukoliko je podržava u svakodnevnom političkom djelovanju “ton sa vrha”, predsjednici država i vlada, na iskren i apsolutno jasan način, bilo kakve međunarodne sankcije neće imati svoje targete, jer će domaće institucije prije istih svoj posao uraditi. Identično tome sva lica, koja budu predmet tih postupaka, moraju imati efikasno pravno sredstvo i pravo na svoju odbranu i dokazivanje.
Ove godine je 40 godina od donošenje takozvanog FCPA (Foreign Corrupt Practice Act) u SAD. Treba upoznati javnost da je FBI International Corruption Unit u saradnji sa SAD Ministarstvom pravde (DOJ), osnovalo jedinice van teritorija SAD sa zadatkom da istražuju slučajeve korupcije i kleptokratije. Od 2016. godine te jedinice su pokrenule preko 250 predmeta i oduzeli preko 20 milijardi američkih dolara ili ih kolektovali kroz krivične i civilne sankcije. Za očekivati je da će borba protiv korupcije ostati “KOR“ nacionalnih bezbjednosnih interesa SAD.